Month: February 2023

Դասի թեման`Ջերմային հավասարակշռություն և ջերմաստիճան

Ջերմաստիճան
Առօրյա կյանքում տարբեր մարմինների ջերմային վիճակը բնութագրելու համար մենք օգտվում ենք տաք, սառը հասկացություններից: Մեր զգայարանների օգնությամբ մենք կարողանում ենք տաք մարմինը տարբերել սառը մարմնից, սակայն տաքացվածության աստիճանն այս դեպքում հստակ չի որոշվում:

Ջերմաստիճանը մարմինների տաքացվածության աստիճանը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծություն է:

Մարմնի ջերմաստիճանը չափում են ջերմաչափով: Կենցաղում լայն տարածում ունեն սնդիկով կամ սպիրտով աշխատող ջերմաչափները:

Դրանց աշխատանքի հիմքում ընկած է տաքացնելիս հեղուկի ընդարձակման երևույթը: Հեղուկային ջերմաչափը կազմված է հեղուկի պահեստարանից, բարակ խողովակից և սանդղակից:

Ջերմաչափները լինում են հեղուկային, մետաղական, էլեկտրական և այլն: Նկարում ջերմաչափերի տեսակներն են:

Ջերմաստիճանը որոշելու համար օգտվում են ջերմաստիճանային տարբեր սանդղակներից՝ Ցելսիուսի և Ֆարենհայտի սանդղակներից:

Ցելսիուսի սանդղակով 0°C ջերմաստիճանը համապատասխանում է հալվող սառցի ջերմաստիճանին, իսկ 100°C-ը՝ նորմալ մթնոլորտային ճնշման դեպքում ջրի եռման ջերմաստիճանին:

Բացի Ցելսիուսի և Ֆարենհայտի սանդղակներից կիրառվում են նաև Կելվինի և Ռեոմյուրի սանդղակները:

Միջավայրի ջերմաստիճանը չափելու համար ջերմաչափը տեղադրում են այդ միջավայրում և սպասում այնքան, մինչև ջերմաչափի ցուցմունքը դադարի փոխվել: Այդ դեպքում, ջերմաչափը և միջավայրը միմյանց հետ ջերմային հավասարակշռության մեջ կլինեն և ջերմաչափի ցուցմունքը միջավայրի ջերմաստիճանը կլինի։ Հետևաբար.
Ջերմաստիճանը մարմնի ջերմային հավասարակշիռ վիճակը բնութագրող ֆիզիկական մեծություն է:
Օրինակ
Մարդու մարմնի ջերմաստիճանը չափում են բժշկական ջերմաչափով: Ի տարբերություն սովորական ջերմաչափի` բժշկական ջերմաչափի խողովակի ստորին մասը նեղացված է, ինչի հետևանքով չափումից հետո ավելի ցածր ջերմաստիճան ունեցող միջավայր տեղափոխելիս ջերմաչափի ցուցմունքը չի փոխվում: Սնդիկի սյունը սկզբնական վիճակին վերադարձնելու համար անհրաժեշտ է ջերմաչափը թափահարել: Հայտնի է, որ ցանկացած ջերմաստիճանում նյութը կազմված է միատեսակ մոլեկուլներից, որոնք կատարում են անկանոն շարժում: Ջերմաստիճանը բարձրացնելիս մոլեկուլներն սկսում են ավելի արագ շարժվել, դրանց միջին կինետիկ էներգիան մեծանում է: Այսպիսով.
Ջերմաստիճանը մարմինը կազմող մոլեկուլների անկանոն շարժման կինետիկ էներգիայի չափն է: Մարմինների ջերմաստիճանը կարող է փոփոխվել լայն սահմաններում: Բնության մեջ հանդիպող ամենացածր ջերմաստիճանը –273°C-ն է. այդ ջերմաստիճանում նյութը կազմող մոլեկուլները դադարում են շարժվելուց:

1. Հեղուկ ազոտի ջերմաստիճանը –200°C է:
2. Արեգակի մակերևույթին ջերմաստիճանը +6000°C է:
3. Տաքարյուն կենդանիներից ամենաբարձր ջերմաստիճանն ունեն թռչունները՝ 40–41°C:
4. Մարդու բնականոն ջերմաստիճանը մոտ 36,6°C է, իսկ 42°C -ի դեպքում նա կարող է կորցնել գիտակցությունը: Տաք վառարանի մասին ասում են,որ այն ունի բարձր ջերմաստիճան,իսկ սառույցի կտորի մասին` որ այն ունի ցածր ջերմաստիճան։Եթե տաքն ու սառը մարմինները հպվում են,ապա որոշ ժամանակ անց նրանց ջերմաստիճանները հավասարվում են։Այս դեպքում ասում են ,որ նրանք միմյանց հետ ջերմային հավասարակշռության վիճակում են։

Պատասխանել հարցերին

1. Ի՞նչ է բնութագրում ջերմաստիճանը։

Ջերմաստիճանը բնութագրում է մարմնի տաքացման աստիճանը և ջերմային հավասարակշռության վիճակը։

1. Ե՞րբ են մարմինները ջերմային հավասարակշռության վիճակում։

Երբ մի նյութը սառն է, մի նյութը՝ տաք, շփումից հետո երկու նյութերի ջերմաստիճանները հավասարվում են։

1. Ջերմաչափների ի՞նչ տեսակներ գիտեք։

Էլեկտրոնային, հեղուկային, մեխանիկական, գազային, օպտիկական:

1. Ի՞նչպես պետք է օգտվել բժշկական ջերմաչափից։

Մարդու մարմնի ջերմաստիճանը չափում են բժշկական ջերմաչափով: Ի տարբերություն սովորական ջերմաչափի` բժշկական ջերմաչափի խողովակի ստորին մասը նեղացված է, ինչի հետևանքով չափումից հետո ավելի ցածր ջերմաստիճան ունեցող միջավայր տեղափոխելիս ջերմաչափի ցուցմունքը չի փոխվում:

Կարդա՛ Հ․ Թումանյանի «Աղքատի պատիվը» պատմվածքը։

ա․Տեքստից դուրս գրի՛ր քեզ անծանոթ բառերը և բացատրի՛ր:

սակավ-քիչ

օղլուշաղ-ընտանիք

չութ-արար

գութան-վար անելու գործիք

լծկան-Լծելու անասուն

դրացի-հարևան

մացառ-փշոտ

բ․Գրի՚ր պատմվածքի ասելիքը:

Մարդկանց համար ամենակարևորը փողն է ու պաշտոնը։ Սիմոնը արդար մարդ էր, բայց քանի որ աղքատ էր, նրան ոչ մեկ բանի տեղ չէին դնում, ու բոլորը ծաղրում էին։

Կարդա’ Հ․ Թումանյանի ինքնակենսագրությունը։

Առաջադրանքներ`

1.Ընթերցելուց հետո 7-8 նախադասությամբ գրի’ր խոհերիդ, զգացողություններիդ մասին։

Ինձ դուր եկավ, թե ինչպես է պատմում Հովհաննես Թումանյանը իր ինքնակենսագրությունը։ Նա շատ ազնիվ ու բարի մարդ էր։ Շատ ցավալի էր, որ այդպես վատ էին վերաբերվում երեխաներին: Իսկ մեր դպրոցներում մեր հետ վարվում են շատ լավ:

2. Ինքնակենսագրականից ելնելով բնութագրի’ր Թումանյանի ծնողներին։

Հովհաննես Թումանյանի հայրը ՛Տեր Թադեոս քահանա էր, նա ազնիվ մարդ էր և առատաձեռն, առակախոս ու զվարճաբան։ Թեև քահանա, բայց նշանավոր հրացաձիգ էր ձի նստող :

Հովհաննես Թումանյանի համար ամենակարևոր, ամենաթանկագին բանը դա իր հայրն էր:

Իսկ մայրս բոլորովին ուրիշ մարդ էր։ Երկու ծայրահեղորեն տարբեր արարածներ հանդիպել էին իրար։ Մայրս – Սոնան, որ նույն գյուղիցն էր, սարում աչքը բաց արած ու սարում մեծացած, մի կատարյալ սարի աղջիկ էր, ինչպես գյուղացիքն են ասում,— մի «գիժ պախրի կով»։

3.Ինչպիսի՞ն էր գյուղական ուսումնարանը։ Կա՞ն արդյոք նմանություններ ներկայիս դպրոցների եւ այդ ուսումնարանների միջեւ։

Գյուղակա ուսումնարանում երեխաներին ծեծում էին ու դա շատ վատ է, իսկ մեր դպրոցում այդպես չէ: Վարչապետ Սահակը շատ խիստ ուսուցիչ էր, ծեծում էր երեխաներին, բայց միևնույն է նրան սիրում էին ու հիշում։

Ռացիոնալ թվերը կոորդինատային ուղղի վրա

Презентация

5. Կետերի փոխարեն գրի´ր տրված հոմանիշներից ամենահարմարը:

Ջուրը շատ (սառն, ցուրտ, պաղ) էր, ճիշտ օրվա նման:

Ջուրը շատ պաղ էր, ճիշտ օրվա նման։

…. (սիրտ շուռ  եկած, տակն ու վրա եղած, ալեկոծված, հալված, վրդովված) ծովը ծեծում էր ափերը:

Ալեկոծված ծովը ծեծում էր ափերը։

Ինչո՞ւ ես այդպես … (աներեր, հաստատուն, անսասան, անշարժ, անդրդվելի, անխախտ) նստել՝ փայտ կուլ տվածի նման:

Ինչո՞ւ ես այդպես անշարժ նստել ՝ փայտ կուլ տվածի նման։

Մարդն այնպես … (շուտափույթ, արագ, շուտ, հապճեպ) էր քայլում, կարծես կարևոր մի բանից ուշանում էր:

Մարդն այնպես արագ էր քայլում, կարծես կարևոր մի բանից ուշանում էր։

Փոքրիկը մի քիչ ոտքը կախ գցեց, հետո … (համարձակվեց, սիրտ առավ, խիզախեց, հանդգնեց) ու մոտ եկավ:

Փոքրիկը մի քիչ ոտքը կախ գցեց, հետո համարձակվեց ու մոտ եկավ։

6.Տրված բառերն ըստ հոմանիշության բաժանի´ր հինգ խմբի:

Դժբախտ, հին, փնթփնթան, հնամենի, անկայուն, տոկուն, երերուն, թշվառ, դիմացկուն, հնօրյա, դժգոհ, անբախտ, պինդ, հինավուրց, չարաբախտ, ամուր, վաղեմի, անհաստատ, խախուտ, դժկամ, ապերջանիկ, տարաբախտ, դողդոջուն:

Դժբախտ Հին Փնթփնթան Անկայուն Տոկուն

Թշվառ հնամենի դժգոհ երերուն պինդ

անբախտ հնօրյա դժկամ անհաստատ ամուր

չարաբախտ հինավուրց խախուտ

ապերջանիկ վաղեմի դողդոջուն

տարաբախտ

7.Տրված դարձվածքներն արտահայտել մեկական բառերով:

• Պատի ծեփ դառնալ — գունատվել
• պայման կապել — պայմանավորվել
• քիթը կախել —  տխրել
• բերանը բաց մնալ — զարմանալ
• իրեն պատեպատ տալ — զայրանալ—–

8.Տրված բառերը գործածելով՝ հորինի՛ր պատմություն: Աշխարհ, շնորհք, ճանապարհ, խոնարհ, արհամարհել:

Աշխարհում շնորհքով մարդիկ խոնարհ մարդիկ ավելի քիչ են, քան արհամարող մարդիկ։Եթե այսպես շարունակվի աշխարհի ճանապարհի վերջը շատ վատ կվերջանա։

9.Կետերը փոխարինի՛ր փակագծում տրված բաղադրիչներից կազմված համապատասխան բաղ ադրյալ բառերով:

Մեր հանրապետություն (հանուր, պետ, ություն) թռչնաշխարհի (թռչուն, աշխարհ) տարատեսակ (տար, տեսակ, ություն) պայմանավորված է նրանով, որ այստեղ գալիս են Իրանական (Իրան, ական),… (մեջ, երկիր, ական) միջերկրական ծովի և  (կովկաս, յան) կովկասյան թռչուններ: Դրանցից համընդհանուր (համ, ընդ, հանուր) ճանաչում (ճանաչ, ում) ունեն մարդու հարևանության (հարևան, ություն) ապրողները և նրանք, որոնց կենսակերպը (կենս, կերպ) առնչվում է մարդու (տուն, տես, ական) տնտեսական գործունեության հետ:

5. Կետերի փոխարեն գրի´ր տրված հոմանիշներից ամենահարմարը:

Ջուրը շատ (սառն, ցուրտ, պաղ) էր, ճիշտ օրվա նման:

Ջուրը շատ սառն էր, ճիշտ օրվա նման։

…. (սիրտ շուռ  եկած, տակն ու վրա եղած, ալեկոծված, հալված, վրդովված) ծովը ծեծում էր ափերը:

Ալեկոծված ծովը ծեծում էր ափերը։

Ինչո՞ւ ես այդպես … (աներեր, հաստատուն, անսասան, անշարժ, անդրդվելի, անխախտ) նստել՝ փայտ կուլ տվածի նման:

Ինչո՞ւ ես այդպես անշարժ նստել ՝ փայտ կուլ տվածի նման։

Մարդն այնպես … (շուտափույթ, արագ, շուտ, հապճեպ) էր քայլում, կարծես կարևոր մի բանից ուշանում էր:

Մարդն այնպես արագ էր քայլում, կարծես կարևոր մի բանից ուշանում էր։

Փոքրիկը մի քիչ ոտքը կախ գցեց, հետո … (համարձակվեց, սիրտ առավ, խիզախեց, հանդգնեց) ու մոտ եկավ:

Փոքրիկը մի քիչ ոտքը կախ գցեց, հետո սիրտ առավ ու մոտ եկավ։

6.Տրված բառերն ըստ հոմանիշության բաժանի´ր հինգ խմբի:

Մնացուկ, ոստ, մնացորդ, շյուղ, թափոն, մառան, նկուղ, կասկած, թերմացք, նախատինք, տարակույս, պարսավանք, հանդիմանություն, տարակուսանք, շտեմարան, երկմտություն, թափթփուկ, շիվ, կշտամբանք, ճյուղ, ավելցուկ, անարգանք:

1․Մնացուկ,մնացորդ,ավելցուկ,թերմացք  2․Շյուղ,ճյուղ,շիվ,ոստ  3․Մառան,նկւղ,  4․Նախատինք,հանդիմանություն,կշտամանք,անարգանք  5․Կածան,երկմտություն, տարակուսանք (6․ավելորդ  բառեր թափթփուկ, թափոն,տառակույս։)

7.Տրված դարձվածքներն արտահայտել մեկական բառերով:

• Պատի ծեփ դառնալ — վախենալ
• պայման կապել — պայմանավորվել
• քիթը կախել —  տխրել
• բերանը բաց մնալ — զարմանալ
• իրեն պատեպատ տալ — չարչարել

8.Տրված բառերը գործածելով՝ հորինի՛ր պատմություն: Աշխարհ, շնորհք, ճանապարհ, խոնարհ, արհամարհել:

Աշխարհում շնորհքով մարդիկ խոնարհ մարդիկ ավելի քիչ են, քան արհամարող մարդիկ։Եթե այսպես շարունակվի աշխարհի ճանապարհի վերջը շատ վատ կվերջանա։

Ռացիոնալ թվեր

1.-7:-2

2. 1:2

3. 42:5

4. 78:25

5. 9:4

6. 122:7

1.-7/9

2. 14/15

3. -8/3

4. 11/19

5. 5/6

6.-25/32

7. -7/20

Ա Բացասական թվեր- -8, -3, -2, -11, -9, -13, -20, -5, -837, -1000, -14, -25, -2, -7, -7, -23, -250:

Բ դրական կոտորակային թվեր-4/3, 8/3/4:

Գ բացասական կոտորակային թվեր- -3/2, -9/13/20, -5/837/1000, -25/3/7, -7/-23/-250:

բնական թվեր- 4, 3, 13, 1, 2, 8, 3, 4,

ամբողջ թվեր- -8, -11, 13, 1, 0, -14, 2,

դրական թվեր- 4, 3, 13, 1, 2, 8, 3, 4,

Այո

A 1/2

B 2

C 2/2/1

D 2/1/2

E 4/1/4

F -3/4

G -1/3/4

K -3/1/4

L -4

M -4/3/4