361. Ա և Բ նախադասությունների մեջ ընդգծված մասերը համեմատի՛ր: Դրանք ինչո՞վ են տարբերվում (համեմատի՛ր դրանց արտահայտած մտքերը, արտահայտման ձևերը):
1. Ա. Տղան հարցրեց.
— Ռոբոտը մեզ չի՞ գտնի:
Բ. Տղան հարցրեց, թե ռոբոտը իրենց չի՞ գտնի:
2. Ա. Տիգրանն ասաց.
— Չի գտնի, եթե մենք շատ չխոսենք:
Բ. Տիգրանն ասաց, որ չի գտնի, եթե իրենք շատ չխոսեն:
3. Ա. Տիգրանն ասաց.
— Ես էլ եմ ձանձրանում, բայց պետք է մի քիչ համբերենք:
Բ. Տիգրանն ասաց, որ ինքն էլ է ձանձրանում, բայց պետք է մի քիչ համբերեն:
4. Ա. Տղան ասաց.
— Տնային հանձնարարությունները հետո կանենք, մեր ընկերները հիմա սպասում են:
Բ. Տղան ասաց, որ տնային հանձնարարությունները հետո կանեն, իրենց ընկերները հիմա սպասում են:
362. Նախորդ վարժության մեջ ընդգծված հատվածներից ո՞րը կանվանես ուղղակի խոսք, ո՞րը՝ անուղղակի խոսք:Պատասխանդ պատճառաբանի՛ր:
363. Տրված նախադասությունները խմբավորի՛ր՝ ըստ նրանց մեջ ընդգծված հատվածների: Ստացածդ խմբերն ինչո՞վ են տարբերվում:
1. — Լույսը վառե՞մ,— հարցրի ես:
2. Ես ծիծաղելով ասացի, որ հրավիրատոմսը պատռված է:
3. Լևոնը բարկացած ձայն տվեց.
— Լույսը ինչո՞ւ վառեցիր:
4. Հետո հաշտվողաբար ասաց, որ լույսը թող վառված մնա:
5. Լևոնն ասաց, որ պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել:
6. Ես կարդացի և ասացի.
— Ոչինչ չեմ հասկանում:
Ես ծիծաղելով ասացի, որ հրավիրատոմսը պատռված է:
Ես կարդացի և ասացի:
— Ոչինչ չեմ հասկանում:
Լևոնն ասաց, որ պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել:
7. Ես համոզում էի Լևոնին, որ նրա ներկայությունը պարտադիր է:
8. — Գտա՜, — գոչեցի ես,- նրան հեռախոսով կասենք:
364. Ուշադրություն դարձրո՛ւ Ա, Բ, Գ նախադասությունների կետադրությանը, կետադրական տարբերությունները գտի՛ր և օրինաչափությունը փորձի՛ր բացատրել:
1. Ա. Ընկերս ասաց.
— Պապս սիրում է նկարներ հավաքել ու մի մեծ պատկերասրահ ունի:
Բ. — Պապս սիրում է նկարներ հավաքել ու մի մեծ պատկերասրահ ունի, — ասաց ընկերս:
Գ. — Պապս սիրում է նկարներ հավաքել, — ասաց ընկերս, — ու մի մեծ պատկերասրահ ունի:
2. Ա. — Քեռիս ասաց.
— Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում ու անգամ հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ:
Բ. — Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում ու անգամ հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ, — ասաց քեռիս:
Գ. — Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում, — ասաց քեռիս, — ու անգամ՝ հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ:
365. Նախադասությունները լրացրո՛ւ (ուղղակի խոսքեր գրի՛ր):
1. Փոքրիկը խնդրեց.
— Մայրի՛կ, ինձ համար կոնֆետ կգնե՞ս:
2. -Ոչ,- անհանգիստ ասաց իշխանը, -ես չեմ ուզում մասնակցել խնջույքին:
3. — Ինձ ինչո՞ւ չեք տանում ֆուտբոլի, — բողոքեց տղան:
4. — Կարող է վատ հետևանք առաջացնել, — անհանգստացավ պապիկը:
5. — Ինձ մի՛ վարեք,- շարունակ ասում էր մարդ-մեքենան, — ես ուզում եմ հանգստանալ:
366. Ընդգծված նախադասությունը (պատմողի խոսքը) գրիր՝
ա) ուրիշի ուղղակի. խոսքից առաջ,
բ) ուրիշի ուղղակի խոսքի մեջ:
Օրինակ՝
— Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա, — ծույլին հանդիմանում էին հարևանները:
ա) Հարևանները հանդիմանում էին ծույլին.
— Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա:
բ) — Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, — ծույլին հանդիմանում էին հարևանները, — վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա:
1. — Գիտեմ, որ ամբողջ օրն աշխատել եք, բայց չեք վերջացրել նորոգումը, — ցավով ասաց նավի հրամանատարը:
2. — Չեմ կարող հանգիստ նստել ու սպասել գարնան գալուն, ինքս նրան կբերեմ.- անհամբերությամբ ասաց տղան:
3. — Երբ վերադառնամ, նորից կզրուցենք քո որոշման մասին, դա շա՜տ հետաքրքիր է, — հեռանալիս ասաց հյուրը:
367. Երկխոսությանը շարունակի՛ր:
— Դե՛, — շշնջաց ընկերս, — սեղմի՛ր կոճակը:
— Զանգն արդեն հնչե՞լ է, — զարմացա ես, — ոչինչ չեմ լսել:
368. Երկխոսությանը շարունակի՛ր:
— Շո՛ւտ, շո՛ւտ, բարձրացրո՛ւ, — տագնապեց նա, — հասնում է:
— Ամեն ինչ մտածված է, սիրելի՛ս,- հանգիստ շուռ եկավ մյուսը: — Հիմա կտեսնես:
369. Գրի՛ր երկխոսություն, որը դասարանում ես լսել (կարող ես նաև հորինել):
370. Գրի՛ր երկխոսություն, որը տանն ես լսել (կարող ես նաև հորինել):
371. Խոսքն ըստ օրինակի փոխի՛ր. ընդգծված անուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ ուղղակի:
Օրինակ՝
ա) Սոնան ասաց, որ գյուղն իրեն դուր եկավ, ինքն ուզում է էլի մնալ այդտեղ:
Սոնան ասաց.
— Գյուղն ինձ դուրս եկավ, ես ուզում եմ էլի մնալ այստեղ:
բ) Թզուկն ասաց, որ տղան գնա թագավորի գանձարան ու տեսնի կախարդական նկարը:
Թզուկն ասաց.
— Ա՛յ տղա, գնա՛ թագավորի գանձարան ու տե՛ս կախարդական նկարը:
1. Հայրն Արտակին ասաց, որ ճանապարհից վերցնի իր հեծանիվը. որովհետև մարդկանց խանգարում է:
2. Տղայի ընկերն ասաց, որ ինքն էլ չի սպասում թզուկի գալուն ու տուն է գնում:
3. Թագավորը տղային ասաց, որ գնա երկրից երկիր ման գա ու գտնի իր մատանու քարը:
4. Նապաստակն ու մուկն ասացին, որ իրենք գնում են տղային օգնելու:
5. Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց, որ իրեն էլ տանեն աշխարհը տեսնելու:
6. Արեգնազանը ներկայացավ և ասաց, որ ինքն իշխան Արմանի որդին է:
7. Թագավորը հյուրին խնդրում էր, որ իրեն մենակ չթողնի կախարդի մոտ:
372. Ընդգծված անուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ ուղղակի:
1. Նկարիչը կանչեց, որ ինքը շատ հետաքրքիր բան է գտել:
2. Տղան մորը գգաշացրեց, որ ինքը անծանոթ մարդկանց է հրավիրել:
3. Մայրը տղային ասաց, որ ինքն էլ է հետաքրքրվում տղայի հյուրերով:
4. Ընկերը Լևոնին ասաց, որ ինքը բացատում դարչնագույն մարդկանց է տեսել:
5. Լևոնն ընկերոջն ասաց, որ նա հավանաբար երազ է տեսել, ոչ թե իսկական մարդկանց:
6. Տղան շուրջը նայեց ու հարցրեց, թե որտե՞ղ կթաքնվեն, եթե անձրև գա:
373. Ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:
Օրինակ՝
Մայրս ինձ հարցրեց.
— Որտե՞ղ ես պահել մեր կախարդական շղթան:
Մայրս ինձ հարցրեց, թե որտե՞ղ եմ պահել մեր կախարդական շղթան:
1. Աղվեսն ագռավին խնդրեց.
— Ագռա՜վ քույրիկ, երգի՛ր, որովհետև շատ լավ ես երգում:
2. Արջն աղվեսին ասում էր.
Դու աշխարհի ամենասիրուն աղվեսն ես:
3. Երեխաները մտահոգվեցին.
— Ինչպե՞ս պահպանենք մեր անտառը:
4. Պապս ասաց.
— Իմ իմացած միակ լեզուն հայերենն է:
5. Պապս ասաց.
— Ես շատ լավ էլ խոսում եմ ծառ ու ծաղկի հետ էլ, կենդանիների հետ էլ:
6. Պապս ավելացրեց.
— Չգիտեմ, նրանք քանի լեզու գիտեն, բայց իմ հայերենը շատ լավ հասկանում են:
374. Ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:
1. Սուրհանդակն ասաց.
Ալեքսա՛նդր, արքան հրամայել է, որ դու տեսնես վաճառականների բերած նոր ձին:
2. Որդին խնդրեց.
— Հայրի՛կ, թույլ տուր այս մի ձին ինքս վարժեցնեմ:
3. Նայելով սլացող որդուն՝ թագավորը հրամայեց.
— Ի՛նձ էլ ձի տվեք:
4. — Ուսուցի՛չ, մտքի ետևից կհասնե՞մ այսպիսի ձիով, — հարցրեց Ալեքսանդրը:
5. Արիստոտելն ասաց.
— Ալեքսա՛նդր, որոշ փիլիսոփաներ հաստատում են, որ բազմաթիվ աշխարհներ կան:
6. — Այդ աշխարհներից մեկը ի՛նձ պիտի պատկանի, ուսուցի՛չ, — ասաց Ալեքսանդրը:
375. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ անուղղակի խոսքերն ուղղակի դարձնելով:
Մի մարդ ասում է, որ ինքը Սևանի ամբողջ ջուրը կխմի: Ընկերները ծաղրում են նրան ու ասում, որ նա թող իր խոսքը գործով ապացուցի: Մարդն ասում է, որ ինքը անպայման կխմի, եթե ընկերները Սևանից հանեն գետերի բերած ջուրը, չէ՞ որ ինքը չի խոստացել, որ գետերի ջուրն էլ կխմի:
376. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ անուղղակի խոսքերն ուղղակի դարձնելով:
Մի մարդ գնում է իշխանի մոտ ու բողոքում, որ իր ձին գողացել են:
Իշխանը նրա վրա բարկանում է և ասում,որ եթե չքներ, ձին չէն գողանա:
Խելոք մարդն ասում է, որ եթե ինքն իմանար, որ երկրի տերը քնած է, ինքն արթուն կմնար:
377. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ ուղղակի խոսքերն անուղղակի դարձնելով:
Մի մարդ արթնանում է, տեսնում՝ գողերն իր ունեցած-չունեցածը հավաքել, տանում են: Ինքն էլ տանից դուրս է գալիս ու նրանց հետ գնում: Հանկարծ նրան նկատում են:
— Դու մեզ հետ ո՞ւր ես գալիս, ա՛յ մարդ, — հարցնում են գողերը:
— Բա ի՞նչ անեմ, — միամիտ ձևանալով ասում է տանտերը, — տունս հավաքել տանում եք, ես ինչո՞ւ մնամ:
378. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ ուղղակի խոսքերն անուղղակի դարձնելով:
Մի քանի զորապետներ հավաքված գովում էին իրենց ձիերին:
Բոլորին լսելուց հետո մի աղքատ մարդ պատմում է.
— Մի տարի ձիով հասա Արաքսին.ձին թափ առավ ու թռավ մյուս ափը:
Լսողներն այնքան են բարկանում, որ ուզում են ծեծել խեղճ մարդուն:
— Ձին կարո՞ղ է Արաքսի նման գետի վրայով թռչել, — մեղադրում են նրանք:
— Սպասե՛ք, ձին իմը չէր, է՜, իշխանինն էր, — ասում է մարդը:
— Հա՜, իշխանի ձին կարող էր, — հետ են քաշվում զորապետները:
Ուրիշի խոսքը կոչվում է ուղղակի, եթե խոսողը այն մեջբերում է բառացի, առանց փոփոխության: Ուրիշի ուղղակի խոսքը պատմողի խոսքից տրոհվում է միջակետով, գծիկով, ստորակետ-գծով:
Ուրիշի խոսքը կոչվում է անուղղակի, եթե խոսողը այն մեջբերում է ոչ թե նույնությամբ, այլ պատմողաբար: Անուղղակի խոսքը պատմողի խոսքին միանում է որ կամ թե շաղկապներով:
Ուղղակի խոսքը կարելի է վերածել անուղղակի խոսքի, իսկ անուղղակի խոսքը՝ ուղղակիի:
Արեն Մնացականյան 