Գծել քարտեզը, որոշել դպրոցից թանգարան հեռավորությունը, թե ինչքան ժամանակում կարելի հասնել
ուսուցողական 3D խաղին մասնակցուցություն
Վերադառնալուց հետո պատումները՝ ստացած նոր տեղեկություններով, տպավորություններով տեղադրել բլոգներում
Թանգարանից դուրս գալուց հետո կքայլենք դեպի թանգարանի հարևանությամբ գտնվող Անգլիական այգի, կծանոթանանք այգուն, մոտակա փողոցներին, կզբոսնենք այգում և կվերադառնանք:
Մարզկենտրոնն Արտաշատ քաղաքն է։ Տարածքը 2096 կմ² է։
Արարատի մարզը գտնվում է Հայաստանի հարավ-արևմուտքում։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից է Արմավիրի մարզին, հյուսիսից՝ Երևանին ու Կոտայքի մարզին, արևելքից Գեղարքունիքի և Վայոց ձորի մարզերին, հարավից՝ Ադրբեջանի մասը կազմող Նախիջևանին, իսկ հարավ-արևմուտքից Թուրքիային։
Հյուսիսում Երանոսի լեռնաշղթան է։ Հյուսիսային սահմանն անցնում է Ազատ և դրա վտակ Գողթ գետերով։ Հյուսիս-արևելքում Գեղամա լեռնաշղթայի հարավարևմտյան հատվածն է։ Արևելքում Մժկատարի լեռներն են, որից արևմուտք ընկած է Դահնակի լեռնաշղթան, սրանից էլ հարավ գտնվում է Ուրծի լեռնաշղթան։ Մարզի կենտրոնում Երասխի լեռներն են, Կոտուց, Խոսրովասար լեռնագագաթները և այլ լեռնազանգվածներ։
Տարածքի ամենացածր կետը հարավում է՝ Արաքսի հունի մոտ՝ 801 մ։ Ամենաբարձր կետը հյուսիս-արևելքում գտնվող Սպիտակասար լեռնագագաթն է՝ 3555,7 մ։
Տարածքի միայն մոտ 30%-ն է հարթավայրային։
Մարզի խոշոր գետերն են Արաքսը, Հրազդանը, Ազատը, Վեդին։ Համեմատաբար փոքր գետերից են Արածոն, Չորասու հեղեղատարը, Ազատի ու Վեդիի վտակները՝ Քաջառուն (Դարբանդ), Խոսրովը, և այլն։ Արարատի մարզի գետերը պատկանում են Արաքսի ավազանին: Արարատյան հարթավայրով անցնող գետերը ունեն ոռոգիչ նշանակություն։ Ազատի վրա Լանջազատ գյուղի մոտ կառուցված է Զովաշենի ջրամբարը և համանուն ՀԷԿ-ը։
Արարատի մարզում տարեկան միջին ջերմաստիճանը ցածրադիր և բարձր լեռնային շրջանների միջև տատանվում է +10 °C-ի և -2 °C-ի միջև։Ցածրադիր շրջաններում դիտված բացարձակ առավելագույն և նվազագույն ջերմաստիճաններն են -33 °C և +42 °C, ընդ որում վերջինս Հայկական լեռնաշխարհում դիտարկված բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանն է և այն գրանցվել է Արարատյան հարթավայրի հարավ-արևելքում։ Ընդհանուր առմամբ Արարատի մարզն աչքի է ընկնում կլիմայի չորությամբ։
Արարատի մարզը տնտեսապես Հայաստանի ամենազարգացած մարզերից է, հատկապես կարևոր է մարզի գյուղատնտեսական նշանակությունը։ Ունենալով Արարատյան դաշտի մի մեծ հատված՝ մարզը տալիս է Հայաստանի գյուղատնտեսական արտադրանքի զգալի մասը։ Առավել զարգացած է երկրագործությունը։ Հիմնական պտղատու այգիներն են խաղողի, ծիրանի, դեղձի այգիները, մշակվում են նաև կեռաս, սալոր, խնձոր, տանձ և այլն։
Մարզը նաև ալկոհոլային խմիչքների արտադրության առանցքային կենտրոններից է։ Հիմնական արտադրատեսակներն են կոնյակ, գինի, օղի։ Զբոսաշրջային խոշոր կենտրոն է Խոր Վիրապի վանական համալիրը։
Երկրի մակերևույթն ամենուրեք նույն ձևը չունի: Մայրցամաքների վրա և օվկիանոսների հատակում կան բազմաթիվ անհարթություններ՝ հարթավայրեր, լեռներ, բլուրներ, ձորեր, խորն անդունդներ ե այլն:
Մակերևույթի բոլոր ձեերն առաջանում են Երկրի ներքին (ներծին) ե արտաքին (արտածին) ուժերի շնորհիվ: Ներծին ուժերից ձեզ արդեն հայտնի են երկրակեղևի ուղղաձիգ ե հորիզոնական շարժումներր, երկրաշարժերն ու հրաբխային ժայթքումներր: Այս ուժերի ազդեցությամբ երկրակեղևի առանձին տեղամասեր կոտրատվում է, որոշ մասեր բարձրանում են, մյուսներր՝ իջնում, տեղի է ունենում ապարաշերտերի ծալքավորում:
Երկրի մակերեույթի փոփոխող արտածին ուժերից են Արեգակի էներգիան, հոսող ջուրր, քամին, սառցադաշտերր, ծովերի ալեբախությունը և, անշուշտ, մարդու ներգործությունը:
Այդ երկու ուժերը հավերժ պայքարի մեջ են: Ներծին ուժերն ստեղծում են անհարթություններ՝ նոր լեռներ, իջվածքներ և այլն: Իսկ արտածին ուժերը, դրան հակառակ, քայքայում են լեռնային ապարներր, լցնում իջվածքներր և հարթեցնում մակերևույթր: Արտածին ուժերին միլիոնավոր տարիներ են անհրաժեշտ՝ լեռներր հարթեցնելու համար: Մինչդեռ ներծին ուժերը րոպեների րնթացքում կարող են հրաբխային նոր լեռներ գոյացնել:
Այսպիսով՝ ներծին ե արտածին ուժերի շնորհիվ ձևավորվել են Երկրի մակերևույթի ներկա ձևերր:
Երկրի մակերեույթի հիմնական ձևերն են հարթավայրերն ու լեռներր: Մակերևույթի այս ձևերն իրարից տարբերվում են ծովի մակարդակից իրենց բարձրությամբ: Առանձնացնում են բարձրության երկու տեսակ՝ բացարձակ և հարաբերական:
Ցամաքի վրա որևէ կետի բարձրությունը ծովի (օվկիանոսի) մակարդակից կոչվում է բացարձակ բարձրություն:
Օրինակ՝ Երեանի բարձրությունր ծովի մակարդակից մոտ 1000 մ է, իսկ Մեծ Արարատինը՝ 5165 մ: Ծովի մակարդակից Երկրի մակերևույթի ամենաբարձր կետր Ջոմոլունգմա (էվերեստ) լեռնագագաթն է՝ 8848 մ:
Երկու կետերի բացարձակ բարձրությունների տարբերությունը կոչվում է հարաբերական բարձրություն:
Օրինակ՝ Մեծ Արարատի հարաբերական բարձրությունր Երևանի նկատմամբ 4165 մ է, այսինքն՝ 5165 մ — 1000 մ = 4165 մ:
Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերից ծանոթանանք հարթավայրերին:
Հարթավայրերր ցամաքի հարթ կամ թույլ բլրավետ, րնդարձակ տարածություններն են:
Հարթավայրերր զբաղեցնում են ցամաքի մակերեույթի 3/5 մասր:
Հարթավայրերն առաջանում են տարրեր ճանապարհով:
Լեռների քայքայման հետևանքով: Հնագույն լեռները միլիոնավոր տարիների րնթացքում արտածին ուժերի ազդեցությամբ քայքայվում են ու վերածվում հարթ տարածքների:
Ծովի հատակի բարձրացման պատճառով: Երկրակեղեի ուղղաձիգ շարժումների հետևանքով՝ նստվածքներով ծածկված ծովի հատակը դանդաղ բարձրանում է և վերածվում ցամաքի:
Լավային հոսքերի հետեանքով: Հրարխի ժայթքումից առաջացած լավան հոսելով լցվում է գոգավոր տարածություններ և հարթեցնում: Նման ձևով առաջացած հարթավայրերր սովորարար փոքր են լինում, օրինակ՝ մեր երկրում՝ Աշոցքի, Կոտայքի և այլ հարթավայրի։
Գետերի ջրաբերուկների կուտակման հետևանքով: Խոշոր գետերի միջոցով տեղափոխված նյութերր (գլաքար, խիճ, ավազ, տիղմ ե այլն), կուտակվելով, առաջացնում են հարթավայրեր: Նման եղանակով գոյացած աշխարհի խոշոր հարթավայրերից են՝ Ամազոնի, Մեծ Չինական, Սիջագետքի ե այլն:
Ըստ օվկիանոսի մակարդակից ունեցած րարձրության՝ հարթավայրերր լինում են դաշտավայրեր (մինչև 200 մ), րարձրավայրեր (մինչև 500 մ), սարահարթեր (500 մ-ից րարձր) ե ցածրավայրեր (օվկիանոսի մակարդակից ցածր):
Սարահարթ
Հարցեր և առաջադրանքներ
1.Ի՞նչ ուժերի ազդեցությամբ է ձևավորվում Երկրի մակերևույթը:
Երկրի մակերևույթի փոփոխող արտածին ուժերից են Արեգակի էներգիան, հոսող ջուրը, քամին, սառցադաշտերը, ծովերի ալեբախությունը և, անշուշտ, մարդու ներգործությունը: 2.Որո՞նք են Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերը: Ի՞նչ է հարթավայրը:
Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերնեն հարթավայրերն և լեռները հարթավայրը ցամաքի հարթ կամ բլուր ունեցող ընդարձքկ տարածություններն էն։ 3.Ի՞նչ են ցույց տալիս բացարձակ և հարաբերական բարձրությունները:
բարձրավայրեր (մինչև 500 մ), սարահարթեր (500 մ-ից բարձր) և ցածրավայրեր (օվկիանոսի մակարդակից ցածր): 4.Հարթավայրերն ըստ ծագման ի՞նչ տեսակների են լինում։
Հարթավայրերը իրենց ծագմամբ լինում են փոքր օրինակ՝ մեր երկրում՝ Աշոցքի, Կոտայքի և այլ հարթավայրի։Լինում են նաև խոշոր խոշոր հարթավայրերից են՝ Ամազոնի, Մեծ Չինական, Միջագետքի և այլն: 5.Հարթավայրերն ըստ բացարձակ բարձրության ի՞նչ տեսակների են լինում:
օվկիանոսի մակարդակից ունեցած բարձրության՝ հարթավայրերը լինում են դաշտավայրեր (մինչև 200 մ), բարձրավայրեր (մինչև 500 մ), սարահարթեր (500 մ-ից բարձր) և ցածրավայրեր (օվկիանոսի մակարդակից ցածր):
Յուրաքանչյուր բնական թիվ, որի վրա բաժանվում է տվյալ բնական թիվը, կոչվում է վերջինիս բաժանարար։
Օրինակ՝
12-ի բաժանարարներն այն թվերն են, որոնց վրա 12-ը բաժանվում է առանց մնացորդի։
12-ը առանց մնացորդի բաժանվում է 1, 2, 3, 4, 6, 12 թվերի վրա, ուրեմն 1, 2, 3, 4, 6, 12 թվերը 12-ի բաժանարարներն են։
Այժմ 1-ին տողում գրենք 12-ի բոլոր բաժանարարները, իսկ 2-րդ տողում գրենք 34-ի բոլոր բաժանարարները՝
12-1,2,3,4,6,12
34-1,2,17,34
1-ը և 2-ը 12-ի և 34-ի ընդհանուր բաժանարարներն են, 2-ը այդ թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարն է։
Այն բնական թիվը, որը տրված բնական թվերից յուրաքանչյուրի բաժանարար է, կոչվում է նրանց ընդհանուր բաժանարար։
Տրված բնական թվերի ընդհանուր բաժանարարներից ամենամեծը կոչվում է նրանց ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար։
Երկու բնական թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը նշանակելու համար օգտագործում ենք փակագծեր՝ ( )։
Գրում ենք այսպես՝ (12,34)=2
Առաջադրանքներ
Գտեք տրված թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը։
15 և 18 (15,18)=3
24 և 16 (24,16)=8
18 և 24 (18,24)=6
240 և 60 (240,60)=60
250 և 50 (250,50)=50
4 և 7 (4,7)=1
5 և 11 (5,11)=1
14 և 9 (14,9)=1
25 և 5 (25,5)=5
16 և 32 (16,32)=16
10 և 8 (10,8)=2
20 և 24 (20,24)=4
100 և 20 (100,20)=20
6 և 7 (6,7)=1
150 և 30 (150,30)=30
18 և 36 (18,36)=18
15 և 40 (15,40)=5
40 և 70 (40,70)=10
28 և 18 (28,18)=2
Խնդիր
Հեռուստամրցույթին մասնակցելու համար հավաքված մեծահասակներից և երեխաներից թիմեր պետք է կազմեն այնպես, որ բոլոր թիմերում լինեն հավասար քանակով մեծահասակներ և հավասար քանակով երեխաներ։ Ամենաշատը քանի՞ այդպիսի թիմ կարելի է կազմել 45 մեծահասակներից և 54 երեխաներից։
После обеда старик лёг отдохнуть да припомнил Ленивице, что у него одежда порвана, и попросил заштопать. А Ленивица думает себе: „Авось и так пройдёт. Старик добрый, он мне и так пятачков подарит”. На третий день приходит Ленивица и просит Мороза Ивановича её домой отпустить да за работу наградить. – Я тебя награжу, – отвечал старичок, – и какова работа, такова будет и награда. С этими словами Мороз Иванович дал Ленивице серебряный слиток и пребольшой бриллиант. Ленивица так этому обрадовалась, что схватила то и другое и, даже не поблагодарив старика, домой побежала. Пришла домой и хвастается: – Вот, – говорит, – что я заработала. Не успела она договорить, как серебряный слиток растаял и полился на пол; в то же время начал таять и бриллиант. А петух вскочил на забор и громко закричал: – Кукареку, Кукареку, у Ленивицы в руках ледяная сосулька!
Спишите, вставляя пропущенные буквы. 1. Рукодельница была умная девочка: рано вставалa, печку топилa, петуха кормилa, а потом на колодец за вoдой ходилa . 2. А Ленивица в пастельке лежала, вставала, садилась к окошку мух считать. 3. В печке сидел румяный пирожок, а на дереве росли румяный яблочки. 4. Мороз Иванович сидел на ледяной лавочке да снежные комочки ел.
ЧАСТЬ 4
ЧАСТЬ 3
А Ленивица ему в ответ: – Да, как бы не так! Мне себя утомлять – лопатку поднимать да в печку тянуться; захочешь, сам выскочишь. Идёт она далее, перед нею сад, а в саду стоит дерево, а на дереве золотые яблочки. Яблочки листьями шевелят да говорят:
– Мы яблочки наливные, созрелые. Кто нас с дерева стрясёт, тот нас себе и возьмёт. – Да, как бы не так! – отвечала Ленивица. – Мне себя утомлять – ручки подымать, за сучья тянуть… И прошла Ленивица мимо них. Вот дошла она и до Мороза Ивановича. Старик по-прежнему сидел на ледяной скамеечке да снежные комочки прикусывал. – Что тебе надобно, девочка? – спросил он. – Пришла я к тебе, – отвечала Ленивица, – послужить да за работу получить. – Ну что ж, девочка, поди-ка взбей мне перину, а потом кушанье приготовь, да платье почини. Пошла Ленивица, а дорогой думает: „Стану я себя утомлять. Старик и не заметит и на невзбитой перине уснёт”. Старик и в самом деле не заметил, лёг в постель и заснул. А Ленивица пошла на кухню, да и не знает, что делать. Думала, она, думала, кое-как зелень обчистила, мясо и рыбу разрезала, мытое-немытое так и положила в кастрюлю, а сама думает: „Зачем каждую вещь особо варить? Ведь в желудке всё вместе будет”. Вот старик проснулся, просит обедать. Ленивица притащила ему кастрюлю. Мороз Иванович попробовал, поморщился. Ленивица попробовала, да тотчас и выплюнула. Старик сам приготовил обед на славу, так что Ленивица пальчики облизала, кушая чужую стряпню.
утомлять – հոգնեցնել невзбитая перина – չփափկացրած փետրալից ներքնակ желудок – ստամոքս приготовить на славу – приготовить очень хорошо стряпня – кушанье
Как вы понимаете следующие выражения: вышла на свет божий-выйти наружу,
кое-как обчистила-как-то обчистила, приготовить на славу-хорошо приготовить, пальчики облизала-было вкусно.
Найдите в тексте ответы на вопросы и прочитайте их. 1. Почему Ленивица пошла к колодцу? Потому что она захотела заработать пятачков.
2. Как она поступила с пирожком, с яблоками? Она им не помогла.
3. Какую работу поручил сделать Ленивице Мороз Иванович? Приготовь мне кушать.
4. Как Ленивица справилась со своей работой? Она нечего не сделала.
5. Кто приготовил обед? Она взяла что угодно и сбросил в каструлью.
Արեն Մնացականյան 